W trosce o Planetę, czyli co wiedzieć powinniśmy o telefonach

Wiedza ta może nam się przydać w czasie gorączki świątecznych zakupów, kiedy planujemy obdarować najbliższych nowym smartfonem lub spodziewamy się, że takowy prezent trafi pod naszą choinkę.  Dzisiaj bowiem już mało kto wyobraża sobie codzienne życie bez telefonów komórkowych, smartfonów czy smartwatchy. Służbowa poczta, bankowość elektroniczna, gromadzone często od lat zdjęcia i filmy, kontakty, ulubiona muzyka, książka w wersji audio, zakup biletu parkingowego czy możliwość rejestracji wizyty u lekarza. Jeśli dołączymy do tego korzystanie z mediów społecznościowych, handel elektroniczny czy surfowanie po internecie, okazuje się, że technologia w takiej postaci stała się nieodzownym elementem naszego życia. Warto więc pamiętać, że telefony komórkowe to małe elektroodpady. Jako użytkownicy tego niezbędnego urządzenia powinniśmy z nim postępować w odpowiedni sposób, aby w momencie gdy zakończy swój żywot lub zamienimy go na nowsze urządzenie, nie szkodził naszej Planecie.

Telefony w liczbach

Jak podają statystyki, w październiku 2022 roku światowa populacja wynosiła 7.99 mld (liczbę 8 mld przekroczyliśmy 15 listopada br.), z czego 5.48 mld ludzi, czyli 68,6% populacji, korzystało z telefonów komórkowych. Dla porównania, w styczniu 2022 roku, w liczącej 37.77 mln mieszkańców populacji naszego kraju w użyciu było blisko 54 mln telefonów komórkowych. Według danych dostarczonych przez zajmującą się badaniami rynku i doradztwem w zakresie technologii informatycznych firmę International Data Corporation (ICD) w 2021 roku sprzedano w Polsce 11.3 mln telefonów komórkowych, z czego aż 10.9 mln stanowiły smartfony (na świecie 1.35 mld). To miliony urządzeń, które prędzej czy później staną się niepotrzebne.

Elektrośmieci lub Zużyty Sprzęt Elektryczny i Elektroniczny (ZSEE)

Z dorocznego raportu GUS na temat ochrony środowiska wynika, że w 2021 roku zebrano w Polsce 13.7 mln ton odpadów komunalnych, z czego blisko 5.4 mln ton dotyczyło odpadów odebranych lub zebranych selektywnie. Jak liczne w tej grupie są elektroodpady? Ich produkcję, w oparciu o dane zawarte w ostatnim dostępnym raporcie GIOŚ (2018 r.), szacowano na 2021 rok na ok. 560 tys. ton. ZSEE to nieużywane, niepotrzebne lub zepsute urządzenia elektryczne oraz elektroniczne, które zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (2012/19/UE) z dnia 4 lipca 2012 roku sklasyfikowano w 6 grupach: te, których działanie polega na wymianie temperatury; ekrany, monitory i inny sprzęt wyposażony w ekran o powierzchni większej niż 100 cm²; lampy; urządzenia małogabarytowe (do 50 cm); urządzenia wielkogabarytowe (powyżej 50 cm) oraz małogabarytowy sprzęt informatyczny i telekomunikacyjny (do 50 cm) – w tym telefony komórkowe. Obowiązująca od 15 sierpnia 2018 roku klasyfikacja ma za zadanie w sposób znaczący ułatwić prawidłową segregację, minimalizując ilość błędów wynikających ze sposobu rozróżnienia urządzeń wymagających specjalistycznej utylizacji, głównie ze względu na zawartość substancji szkodliwych i niebezpiecznych.

Co więc takiego kryje w sobie telefon…?

Na pierwszy rzut oka telefon komórkowy to obudowa z wyświetlaczem i panelem dotykowym, gdy zaś popatrzymy głębiej znajdziemy serce urządzenia – płytę główną, wymienialną lub zintegrowaną baterię oraz aparaty fotograficzne i głośniki. Typowy telefon jest więc wykonany w większości z tworzywa sztucznego, szkła lub aluminium oraz metali wchodzących w skład baterii, ekranu czy innych elementów. Średnio, jeden aparat może zawierać miedź (ok. 8,75 g), kobalt (ok. 3,81 g), cynę (ok. 1 g), tantal (ok. 0,4 g), srebro (ok. 0,25 g) oraz złoto (ok. 0,024 g), a zakładając możliwość odzysku tychże metali, stanowi całkiem pokaźny rezerwuar surowcowy. A gdy popatrzymy na ilość urządzeń pozostających w użyciu, tylko w naszym kraju „dysponujemy” ok. 13.5 t srebra i 1.3 t złota, co odpowiada masie odpowiednio 3,38 słonia i 4.41 antylopy gnu; w przypadku miedzi jest to już 472,5 tony, czyli ok. 3,94 wieloryba. Resztę zostawmy naszej wyobraźni, bo tylko od nas zależy, ile z tych telefonów trafi za jakiś czas do szuflady lub co gorsza do „kosza”.

Infografika: opracowanie własne Fundacja Nasza Ziemia na podstawie danych z artykułu. Przyjęte wagi dla poszczególnych gatunków za Wikipedia to: antylopa gnu - waga samca: 295 kg, płetwal błękitny – waga: 120 t; słoń indyjski – waga: 4 t.

Przewiduje się, że w 2022 roku wyprodukujemy na świecie ok. 60 mln ton elektroodpadów, z czego według szacunków ONZ wytworzonych zostanie ponad 24 mln ton małych elektrośmieci. Niestety, właśnie ze względu na ich małe rozmiary bardzo często trafiają one do śmietników, na wysypiska bądź do spalarni razem z innymi odpadami, co jest przede wszystkim niezgodne prawem oraz szkodzi środowisku naturalnemu i naszemu zdrowiu (Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym z dnia 11 września 2015 roku, Dz. U. z 2019 r. poz. 1895 ze zm.).

Jak poprawnie wyrzucić stary telefon?

Możliwości ich odpowiedzialnego zagospodarowania mamy wiele, począwszy od skorzystania z istniejących w każdej gminie PSZOKów, czyli Punktów Selektywnej Zbiórki Odpadów Komunalnych, MSZOKów (wersji mobilnej punktu) lub Ekoportów.

Według danych przedstawionych przez międzynarodowe forum zajmujące się zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym (WEEE) w 2022 roku w skali globalnej wyrzuconych lub pozostawionych w naszych domach zostanie 5.3 miliarda telefonów komórkowych, które z powodzeniem mogłyby zostać poddane recyklingowi. Pamiętajmy, zanim zdecydujemy się na zakup nowszego aparatu, że ten stary nie tylko może dostać „drugie” życie, ale i posłużyć jako źródło cennych materiałów do produkcji nowych urządzeń.

Artykuł został opracowany przez Ekspertkę Fundacji Nasza Ziemia w ramach kampanii „Planeta ma Znaczenie!” Razem z T-Mobile wierzymy, że każdy mały krok ma znaczenie, dlatego w toku kampanii będziemy zachęcać do wspólnego sprzątania świata z nieużywanych sprzętów elektronicznych. Zebrane podczas akcji urządzenia wesprą finansowo działalność misyjną Fundacji Nasza Ziemia. Każdy zebrany sprzęt elektroniczny ma znaczenie! Razem możemy więcej!

Elwira Katarzyna Wróblewska

Dr hab. nauk technicznych w dyscyplinie technologia chemiczna, prof. Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie na Wydziale Technologii i Inżynierii Chemicznej, chemik i technolog chemiczny, ekspertka Fundacji Nasza Ziemia. Absolwentka Wydziału Technologii i Inżynierii Chemicznej Politechniki Szczecińskiej na kierunku Ochrona środowiska ze specjalizacją Analityka w ochronie środowiska. Pracę doktorską obroniła w 2002 roku, a stopień doktora habilitowanego uzyskała w 2018. Główne obszary jej zainteresowań naukowych to rozwijanie metod analitycznych, ze szczególnym uwzględnieniem metod spektralnych, a także elektrochemicznych i matematycznych, które mogą znaleźć zastosowanie w laboratoriach przemysłowych, badania nad związkami wykazującymi właściwości solwatochromowe oraz nad zjawiskiem dyfuzji w tworzywach sztucznych, w tym w polimerach biodegradowalnych.