Wilki i rysie policzone

Ponad sześćset wilków w przeszło stu watahach i co najmniej 128 rysi żyje na terenie naszego kraju. W ramach programu inwentaryzacji, uwzględniającego bezpośrednie obserwacje, analizę tropów, wilczego wycia, poszukiwania miejsc rozrodu i badania ofiar, przyrodnicy uzyskali ponad 20 tysięcy różnorodnych informacji o populacji wilka i rysia. Zakład Badania Ssaków PAN w Białowieży umożliwia miłośnikom przyrody odbycie niezwykłej wirtualnej podróży w świat chronionych drapieżników, ubarwiając opisy zwierząt licznymi fotografiami, wykonanymi przez badaczy i leśników. Poznajmy kilka tajemnic puszczy...

Program ogólnopolskiej inwentaryzacji tych chronionych gatunków koordynuje Zakład Badania Ssaków (ZBS) PAN (kierownikiem projektu jest prof. dr hab. Włodzimierz Jędrzejewski), Stowarzyszenie dla Natury "Wilk" (dr Sabina Pierużek-Nowak) oraz Instytut Ochrony Przyrody PAN (prof. dr hab. Henryk Okarma). Inwentaryzację prowadzą co roku leśnicy, pracownicy parków narodowych oraz pracownicy instytucji koordynujących. Projekt prowadzony jest we współpracy z Dyrekcją Generalną Lasów Państwowych, ma poparcie GłÃ³wnego Konserwatora Przyrody.

Jak wyjaśniają członkowie prezydium Stowarzyszenia dla Natury "Wilk", w sezonie 2006/2007 liczebność populacji wilka (Canis lupus) oszacowano na około 101-124 watahy o średniej wielkości 5 osobników na watahę, wykryto także co najmniej 128 rysi (Lynx lynx).

W trakcie inwentaryzacji wykorzystano na dużą skalę nowoczesne analizy genetyczne. "W całej Polsce zebrano ponad 1000 prób do badań genetycznych nad wilkami. Metoda ta pozwoliła poznać różnice genetyczne pomiędzy wilkami żyjącymi w różnych rejonach kraju. Umożliwiła także ocenę odległości na jakie migrują wilki" - tłumaczą eksperci.

Największe różnice genetyczne wykryto między wilkami karpackimi, a wilkami żyjącymi w pozostałych regionach kraju. Wilki migrują najchętniej pomiędzy północnym wschodem a zachodem kraju, a znacznie rzadziej pomiędzy Karpatami a Polską północno-wschodnią. Potwierdza to, że zachodnia Polska jest w głÃ³wnej mierze zasiedlana przez wilki z Mazur, Podlasia i Suwalszczyzny, a najbardziej izolowane są wilki w Karpatach.

Badania genetyczne potwierdziły, że korytarze ekologiczne dla dużych zwierząt w Polsce wciąż funkcjonują. Stowarzyszenie "Wilk" podkreśla konieczność ich dalszej ochrony i poprawy drożności. Przyrodnicy zapowiadają, że w kolejnych latach przeprowadzone zostaną także badania genetyczne rysi.

Przez siedem lat inwentaryzacji naukowcy i przyrodnicy uzyskali 20 tysięcy różnorodnych informacji o populacji wilka i rysia. Strony internetowe ZBS PAN w Białowieży www.zbs.bialowieza.pl/wilkrys umożliwiają miłośnikom przyrody odbycie niezwykłej wirtualnej podróży w świat drapieżników, uchylając więcej, niż rąbka tajemnicy i ubarwiając opisy zwierząt licznymi fotografiami, wykonanymi przez badaczy i leśników.

Wataha, czyli grupa rodzinna, składa się przeważnie z pary rodzicielskiej i młodych. Do rui wilki przystępują w lutym, wadery zwykle szczenią się na przełomie kwietnia i maja w norach, które "dziedziczą" po lisach i borsukach, w wykrotach drzew, a nawet w dobrze osłoniętych legowiskach na ziemi. Z 5-6 szczeniąt, zimy dożywa czasem tylko jedno. Młode opuszczają grupę rodzinną zwykle pod koniec pierwszego lub w drugim roku życia.

Wataha porusza się na terytorium 200 - 300 km kw. W Puszczy Białowieskiej, w warunkach ochrony gatunkowej i wysokich liczebności ofiar, zagęszczenie waha się od 2 do 4 osobników na 100 km kw.

Zasięg migracji młodych wilków może dochodzić do kilkuset kilometrów. Poszukując miejsca na osiedlenie się, migrujące wilki wybierają obszary zalesione lub zabagnione. Średnio pokonują 23 km na dobę, mogą jednak przebiec w tym czasie ponad 60 km. W okresie rozrodczym, każdej nocy 1-2 wilki zostają ze szczeniętami, a reszta poluje. Zimą para rodzicielska może sama obchodzić i znakować swoje terytorium moczem, odchodami oraz charakterystycznym, przypominającym ślady grabi, drapaniem ziemi. Swoistym znakowaniem terytorium może też być wycie, służące również komunikacji wewnątrz watahy.

Samce i samice rysia żyją oddzielnie, spotykają się częściej tylko w okresie rui. Terytoria samców są duże (około 150-250 km kw.) i obejmują jedno do trzech terytoriów samic. Kocięta rodzą się od połowy maja, w dobrze ukrytych miejscach - w gęstych młodnikach, wykrotach lub zwałowiskach drzew. Od sierpnia młode postępują za matką, towarzysząc jej w wędrówkach, a potem także w polowaniach.

Samice prowadzą najczęściej od 1 do 3 kociąt (wyjątkowo 4), które opuszczają matkę kończąc 9-11 miesięcy. W ciągu doby rysie przechodzą średnio 7 km, maksymalnie ponad 20 km. Aktywne są głÃ³wnie w nocy. Młode rysie migrują na około 40-50 km. Część z nich osiedla się jednak w sąsiedztwie terytorium matki. Również dorosłe rysie mogą podjąć dalekie migracje. Rysie żyją tylko na terenach zalesionych i nie są w stanie przekraczać dużych otwartych pól. Zagęszczenie populacji rysia w Puszczy Białowieskiej w ostatnich 10 latach wahało się od 2 do 5 osobników na100 km kw.

Podstawowy pokarm wilków to ssaki kopytne, przysmakiem drapieżnika jest jeleń; dziki, sarny i łosie zabija rzadziej, czasem poluje na krowy, owce i kozy. Menu uzupełnia o bobry i zające, nie gardzi nawet padliną. Wataha zabija średnio 3 ssaki kopytne na tydzień, jeden wilk zjada w ciągu doby 5 kg pokarmu. Ofiary zjadane są bardzo szybko.

Rysie najczęściej zabijają sarny, dość często ich ofiarą padają również jelenie (łanie i cielęta) i zające. Średnio, dorosły osobnik zabija sarnę lub jelenia co 5 dni, zjadając ofiarę w ciągu 3 dni, a przez 2 kolejne dni poluje na nową ofiarę. Rysie ukrywają zabite zwierzęta, zaciągając je pod gałęzie drzew lub w gęste zarośla albo przykrywając ściółką, trawą lub śniegiem.

Badacze z ZBS PAN dowodzą, że choć drapieżnictwo wilka i rysia może istotnie obniżać zagęszczenie jeleni i saren, nigdy nie prowadzi do wyniszczenia populacji ssaków kopytnych. Podkreślają, że w świetle dzisiejszej wiedzy ekologicznej zabijanie przez drapieżniki dzikich ssaków kopytnych jest elementem naturalnej regulacji liczebności populacji zwierząt w ekosystemach leśnych.

Największym wrogiem wilka i rysia są kłusownicy. Obydwa gatunki drapieżników znajdują się w Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt, objęty są także Konwencją Berneńską, jako ściśle chroniony gatunek fauny.

Tropienia wilków i rysi, według wskazówek naukowców z ZSB PAN, należy prowadzić jednocześnie tego samego dnia we wszystkich nadleśnictwach danego kompleksu leśnego (i ewentualnie w sąsiadującym parku narodowym), najlepiej w pierwszej połowie zimy. Tropienia mogą być wykonane tylko w ciągu pierwszej doby po świeżym opadzie śniegu; później, duża ilość tropów i nakładanie się tras przejścia drapieżników z kolejnych nocy uniemożliwiają rozróżnienie watah wilków lub poszczególnych osobników rysi. Najlepsze warunki są wtedy, gdy śnieg przestanie padać wieczorem, a inwentaryzacja prowadzona jest następnego dnia rano.

Całoroczne obserwacje prowadzą terenowe służby leśne. Karty monitoringu wilka i rysia zawierają opisy wszystkich spotkań wilków i rysi na terenie nadleśnictwa. Opisuje się w nich także odnalezione martwe wilki i rysie, a nawet usłyszane wycie wilków.

"Wilk i ryś są gatunkami chronionymi i niedozwolone jest niepokojenie ich w okresie rozrodu. Dlatego też, ewentualne miejsca rozrodu można sprawdzać dopiero po definitywnym opuszczeniu ich przez młode, nie wcześniej niż w sierpniu" - przypominają eksperci.

Obserwacje dostarczają informacji o znanych miejscach rozrodu, znalezionych ofiarach, napotkanych tropach. Tropy wilków należy mierzyć z pazurami, a tropy rysi bez pazurów i bez odbicia sierści okalającej trop. Badaczy interesują nawet odchody zwierząt, szczególnie świeże i regularnie pojawiające się w jednej okolicy.

Źródło: PAP Nauka w Polsce