• Strona główna
• > AktualnoÅ›ci
• > 2017
• > SierpieÅ„

Wycena usług ekosystemowych jako narzędzie do podejmowania racjonalnych decyzji w kwestiach środowiskowych

 

Ogólnopolskie warsztaty zorganizowane przez Naukę dla Przyrody i Warszawski Oddział Polskiego Towarzystwa Hydrobiologicznego, Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego, 8 kwietnia 2017

 

  

 

Jak pokazujÄ… rozliczne analizy, wiele inwestycji ingerujÄ…cych w Å›rodowisko przyrodnicze nie znajduje ekonomicznego uzasadnienia, jeżeli w bilansie spodziewanych zysków i strat uwzglÄ™dnimy utratÄ™ profitów niesionych przez niezniszczony ekosystem. Wycena usÅ‚ug ekosystemowych staje siÄ™ wiÄ™c realnym, naukowym narzÄ™dziem ochrony przyrody, co istotne – przemawiajÄ…cym również do osób, dla których dobrostan roÅ›lin, zwierzÄ…t i grzybów nie jest argumentem przy planowaniu inwestycji.

Naturalne ekosystemy pełnią wiele ważnych dla człowieka funkcji. Procesy, w wyniku których przyroda dostarcza potrzebnych nam zasobów, nazywamy właśnie usługami ekosystemowymi. Są to zaopatrywanie w czystą wodę i powietrze, ochrona przed powodziami, zapylanie roślin uprawnych, regulacja klimatu, poprawa zdrowia fizycznego i psychicznego ludzi, i wiele innych. Metodologia stosowana w Unii Europejskiej odnosi się do 47 rodzajów usług ekosystemowych i grupuje je w obrębie trzech głównych rodzajów funkcji: zaopatrzeniowych, regulacyjnych i społecznych. Ekonomiści wciąż rozwijają i doskonalą metody wyceny tych usług.

 

A ile jesteście gotowi zapłacić?

 

Zaproszony przez nas wykÅ‚adowca, profesor Tomasz Å»ylicz z WydziaÅ‚u Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego, przypomniaÅ‚, że ekonomia to nauka o tym, jak ludzie wybierajÄ…, kiedy nie mogÄ… mieć wszystkiego, co chcÄ…. StÄ…d wartoÅ›ciÄ… ekonomicznÄ… jakiegoÅ› dobra jest to, co statystyczny czÅ‚owiek jest gotów poÅ›wiÄ™cić, by je zdobyć. O wartoÅ›ci ciszy możemy zatem wnioskować na podstawie cen na rynku nieruchomoÅ›ci – różnicy pomiÄ™dzy cenami w cichych i gÅ‚oÅ›nych okolicach. O wartoÅ›ci puszczy lub górskiej doliny Å›wiadczyć mogÄ… Å‚Ä…czne koszty podróży, jakie ponoszÄ… wszyscy odwiedzajÄ…cy to miejsce. JeÅ›li zaÅ› taka zastÄ™pcza – surogatowa – wycena nie jest możliwa, badacze siÄ™gajÄ… po wycenÄ™ hipotetycznÄ… i pytajÄ… w ankietach: ile byÅ› daÅ‚(a) za korzystanie z konkretnej usÅ‚ugi? Kiedy indziej stawiajÄ… respondenta przed hipotetycznym wyborem miÄ™dzy alternatywnymi rozwiÄ…zaniami wyższej jakoÅ›ci Å›rodowiska przy wyższych opÅ‚atach lub podatkach.

Podczas części warsztatowej mgr Slava Valasiuk postawił uczestników przed takimi hipotetycznymi wyborami dotyczącymi renaturalizacji przekształconej wcześniej w wyniku prac melioracyjnych, małej rzeki w okolicy miejsca zamieszkania. Każdy uczestnik został kilkanaście razy postawiony przed wyborem jednego z trzech planów działania i związanego z tym wzrostu płaconych przez niego podatków. Mimo że jedną z trzech opcji było zawsze pozostawienie stanu obecnego bez zwiększenia opłat, i mimo że uczestnicy generalnie woleli płacić mniej niż więcej, średnio wykazali gotowość do płacenia ponad 70 złotych rocznie za jakąkolwiek poprawę stanu rzeki: zwiększenie jej krętości, powierzchni obszarów zalewowych lub powierzchni zlewni porośniętej przez roślinność naturalną.

 

Zatrzymanie wody jest cenną usługą

 

WiÄ™cej o usÅ‚ugach peÅ‚nionych przez ekosystemy dolin rzecznych powiedziaÅ‚ dr PrzemysÅ‚aw Nawrocki z WWF Polska. PrzypomniaÅ‚ podstawowe funkcje peÅ‚nione przez te ekosystemy, czyli po pierwsze zaopatrzenie w produkty żywnoÅ›ciowe i inne surowce pochodzenia roÅ›linnego – takie jak drewno, wiklinÄ™ i paliwo z biomasy – zaopatrzenie w wodÄ™ oraz w energiÄ™, którÄ… można pozyskiwać bez piÄ™trzenia i tamowania rzeki. DrugÄ… grupÄ… usÅ‚ug jest regulacja klimatu, zjawisk ekstremalnych – czyli przeciwdziaÅ‚anie suszom i powodziom – oraz samooczyszczanie siÄ™ wody. I wreszcie, po trzecie, rzeki peÅ‚niÄ… funkcje kulturowe (wiÄ™cej o funkcjach rzek naturalnych piszemy tutaj – link na razie do relacji ze spotkania na barce). Dr Nawrocki przypomniaÅ‚ też, że w Polsce w latach 2010-2015 wydaliÅ›my prawie 900 mln zÅ‚ na regulacjÄ™ maÅ‚ych rzek, pÅ‚acÄ…c tym samym ok. 6 mln zÅ‚ za każdy kilometr odebrania tym rzekom zdolnoÅ›ci do peÅ‚nienia wyżej wymienionych funkcji. Polityka takiej melioracji maÅ‚ych rzek jest kontynuowana również dzisiaj.

 

Ile tracimy, gdy woda szybko odpływa zmeliorowaną rzeką?

 

Problemem wyceny zatrzymywanej – retencjonowanej – przez ekosystemy wody zajÄ…Å‚ siÄ™ dr Mateusz Grygoruk ze SzkoÅ‚y Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Warto podkreÅ›lić, że w Polsce wystÄ™pujÄ… okresowo duże deficyty wody, stÄ…d retencjonowanie wody jest szczególnie ważne. PieniÄ…dze pochodzÄ…ce z programów dotyczÄ…cych maÅ‚ej retencji przeznaczane sÄ… przede wszystkim na tamowanie rzek i tworzenie na nich zbiorników, tymczasem można by za te pieniÄ…dze odtwarzać mokradÅ‚a i wypÅ‚acać rolnikom odszkodowania za zalane Å‚Ä…ki – wedÅ‚ug wartoÅ›ci metra szeÅ›ciennego zretencjonowanej wody wyliczonej na podstawie kosztów budowania i utrzymania maÅ‚ych zbiorników. Rolnik powinien wtedy otrzymać kwotÄ™ rzÄ™du 100 zÅ‚ za hektar Å‚Ä…ki rocznie, co rekompensowaÅ‚oby w peÅ‚ni wartość siana z utraconego w wyniku zalania Å‚Ä…ki. Podobnie można wyceniać skutki dziaÅ‚alnoÅ›ci bobrów. Tworzone przez nie rozlewiska zatrzymujÄ… wodÄ™. Ponadto, bobry przyczyniajÄ… siÄ™ do odnawiania zmeliorowanych i zdegradowanych wczeÅ›niej strumieni. Można powiedzieć, że za darmo wykonujÄ… bardzo kosztowne prace: w Europie Zachodniej wydaje siÄ™ ok. 850 tysiÄ™cy EUR na renaturyzacjÄ™ kilometrowego odcinka rzeki. KorzyÅ›ci pÅ‚ynÄ…ce z unaturalniania rzek sÄ… niezaprzeczalne i nie sÄ… to kwestie sporne naukowo. Problemem pozostaje wdrożenie korzystnych dla wszystkich rozwiÄ…zaÅ„.

 

PracujÄ… dla nas nawet bagna

 

Dr hab. Wiktor Kotowski z WydziaÅ‚u Biologii Uniwersytetu Warszawskiego zapoznaÅ‚ uczestników z realizowanymi wÅ‚aÅ›nie projektami. Pierwszy z nich, projekt CLEARANCE, realizowany przez miÄ™dzynarodowe konsorcjum instytucji badawczych, a koordynowany przez Uniwersytet Warszawski, ma na celu okreÅ›lenie roli nadrzecznych mokradeÅ‚ i i wypracowanie sposobów wykorzystania ich w oczyszczaniu wód. Dr Kotowski podkreÅ›laÅ‚, że tych potencjalnych usÅ‚ug dostarczanych przez mokradÅ‚a jest znacznie wiÄ™cej. Na przykÅ‚ad, nadbrzeżne trzcinowisko nie tylko gromadzi w swojej biomasie fosfor i azot spÅ‚ywajÄ…ce z pól stanowiÄ…c filtr oczyszczajÄ…cy wody dopÅ‚ywajÄ…ce do rzeki, ale po skoszeniu trzcina staje siÄ™ cennym surowcem. Drugi projekt, RePeat, to kolejny miÄ™dzynarodowy projekt koordynowany na Uniwersytecie Warszawskim. Jego celem jest zrozumienie mechanizmów odpowiedzialnych za akumulacjÄ™ torfu na torfowiskach niskich. Jest to szczególnie ważne w kontekÅ›cie przywracania funkcjonalnoÅ›ci torfowisk. DziaÅ‚ajÄ…ce, akumulujÄ…ce torf torfowisko wydziela metan, ale wiąże dwutlenek wÄ™gla w takich iloÅ›ciach, że w efekcie obniża ilość gazów cieplarnianych, podczas gdy torfowisko degradowane i osuszane – emituje dwutlenek wÄ™gla przyczyniajÄ…c siÄ™ do wzrostu efektu cieplarnianego.

 

Na zakończenie

 

W 1997 Robert Costanza z Uniwersytetu w Maryland i współpracujący z nim badacze z wielu innych instytucji wycenili globalną wartość usług pełnionych przez naturalne ekosystemy na 33 biliony dolarów rocznie, czyli wartość porównywalna ze światowym PKB. W 2014 roku szacowana przez badaczy wartość wzrosła do ponad 125 bilionów dolarów rocznie. Wartość tych usług rośnie w miarę utraty zdolności degradowanych ekosystemów do ich pełnienia (spada podaż). I jeśli dotychczas człowiek nie doceniał wartości, jakie ma dostęp do czystego powietrza, do czystej wody, własne zdrowie fizyczne i psychiczne, to może przedstawienie przejrzystej wyceny tych usług jest drogą do zmiany zachowań obywateli i skłonienia decydentów do podejmowania właściwych działań. Najwyższy czas zacząć w debacie odwoływać się do wycenionej w walucie wartości tych niezbędnych dla człowieka zasobów.

 

źródÅ‚o: naukadlaprzyrody.pl